Hoe anticipeer ik op geopolitieke veranderingen in mijn bedrijfsstrategie?

De handelstarieven van Trump, de oorlog in Oekraïne, Chinese chipbeperkingen — slechts 30% van de CEO's heeft volledig inzicht in de blootstelling van hun bedrijf aan politieke risico's, terwijl uit onderzoek van McKinsey al in 2015 bleek dat 84% van de ondervraagde CEO's verwachtte dat geopolitieke instabiliteit impact zou hebben op hun bedrijf. Inmiddels rapporteert EY dat ruim 90% van de CEO's geopolitieke risico's integreert in hun strategische besluitvorming. Deze cijfers vertellen een verhaal van bewustwording, maar ook van onvoorbereide kwetsbaarheid.

In een wereld waar gebeurtenissen die voorheen als onwaarschijnlijk werden beschouwd, realiteit zijn geworden — Brexit, handelsoorlogen, de Russische invasie van Oekraïne en verschuivende machtsevenwichten tussen grootmachten — staan bedrijfsleiders voor een fundamentele vraag: hoe bouw je een strategie die niet alleen reageert op geopolitieke schokken, maar deze anticipeert en er waarde uit haalt?

Geopolitiek is geen ver-van-je-bedshow meer. Het raakt elke organisatie, van multinational tot mkb-bedrijf. De CEO van Solvay stelde het kernachtig: geopolitiek is inmiddels een deel van de kerntaak van de CEO. Maar hoe maak je van deze uitdaging een concurrentievoordeel?

Van onwetendheid naar bewuste kwetsbaarheid: waarom nu handelen?

De coronacrisis was voor veel bedrijfsleiders een wake-up call. De pandemie heeft veel bedrijfsleiders de ogen geopend voor de kwetsbaarheid van internationale waardeketens. Zelfs een enkel schip dat dwarsligt in het Suezkanaal kan wereldwijde handel verstoren. Deze ontdekkingen dwingen ons na te denken: als een vastgelopen schip al zo'n impact heeft, wat betekenen dan politieke beslissingen, sancties of handelsbeperkingen voor onze bedrijfsvoering?

Het probleem is niet alleen dat geopolitieke risico's bestaan — het is dat ze bijna de helft (48%) van de keerpunten in bedrijfstransformaties te maken hebben met ten minste één grote externe kwestie of schok. Het wordt steeds waarschijnlijker dat dergelijke schokken worden veroorzaakt door beleidsmakers en geopolitieke dynamiek. Dit betekent dat geopolitiek niet langer een randverschijnsel is, maar een centrale kracht die de richting van je bedrijf kan bepalen.

Denk bijvoorbeeld aan ASML, dat als wereldleider in chipmachines een cruciale rol speelt in geopolitieke spanningen tussen de VS en China. Om strategische afhankelijkheden te beperken, heeft ASML haar toeleveringsketens gediversifieerd en werkt het nauw samen met Europese leveranciers. Het bedrijf investeert ook fors in onderzoek en ontwikkeling binnen Nederland, waardoor het minder afhankelijk wordt van buitenlandse technologie. Dit is niet alleen defensief denken — het is strategische herpositionering die lange termijn waarde creëert.

De signalen leren lezen: vroege waarschuwingssystemen ontwikkelen

Anticiperen begint bij signalen herkennen. Boskalis ontwikkelt elke drie jaar uitgebreide en uiteenlopende scenario's die rekening houden met megatrends als de energietransitie, bevolkingsgroei en veranderende patronen in de wereldhandel. Deze scenario's worden uitgewerkt in regionale plannen en verder geanalyseerd waar risico's liggen. De raad van bestuur bespreekt elk kwartaal tientallen strategische projecten, om zo continu zicht te houden op geopolitieke uitdagingen én kansen.

De kunst zit in het onderscheid maken tussen geopolitiek 'weer' en geopolitiek 'klimaat'. Acties van bedrijven zijn anders naarmate ze reageren op geopolitiek stormachtig weer, of een veranderend geopolitiek klimaat. Het één vergt de capaciteit om snel en flexibel te kunnen reageren, het ander vergt structureel anticiperend vermogen. Omgaan met geopolitiek klimaat en geopolitiek weer mag geen ad hoc reactie blijven, maar moet structureel verankerd zijn in bedrijfsstrategieën.

Praktisch betekent dit dat je als organisatie moet investeren in een Strategic control-systeem dat verder kijkt dan traditionele prestatie-indicatoren. Je hebt sensoren nodig die politieke veranderingen, machtsversch​uivingen en nieuwe regelgeving vroegtijdig oppikken.

Wendbare strategieën voor onzekere tijden

Traditionele strategische planning faalt in een wereld vol geopolitieke onzekerheid. Einde van strategie !? stelt de provocerende vraag of klassieke strategievorming nog wel relevant is. Het antwoord: niet het einde, maar een evolutie naar wendbare strategieën die zowel kortetermijn-flexibiliteit als langetermijn-richting combineren.

Wendbare strategieën hebben een aantal kenmerken die cruciaal zijn voor geopolitieke anticipatie:

Scenario-denken als kerncompetentie: Bedrijven moeten structureel investeren in kennis over geopolitieke trends en gebeurtenissen, en dit actief verspreiden binnen de organisatie – niet alleen in de bestuurskamer. Ontwikkel en oefen scenario's waarin verschillende geopolitieke omstandigheden worden doorgedacht. Zo wordt duidelijk hoe gebeurtenissen het bedrijf kunnen raken en welke reacties effectief zijn.

Proactieve diversificatie: Zuivelgigant FrieslandCampina heeft een deel van zijn productie dichterbij huis gehaald om risico's zoals importheffingen en logistieke verstoringen te beperken. Daarnaast richt het bedrijf zich op duurzame melkproductie binnen Nederland, wat ook aansluit bij de groeiende aandacht voor klimaatrisico's. Dit is strategische weerbaarheid in actie.

Risicoleiderschap: van defensief naar anticiperend

Geopolitieke anticipatie vereist een andere mindset ten aanzien van risico's. Risicoleiderschap van Martin van Staveren toont hoe onzekerheden zowel aan de basis liggen van risico's als van kansen. Het gaat er niet om alle risico's te elimineren, maar om ze bewust te managen en er waarde uit te halen.

Een goed voorbeeld hiervan vinden we bij het Havenbedrijf Rotterdam: de strategie werd bijgesteld na geopolitieke spanningen: minder afhankelijkheid van Chinese partijen en meer aandacht voor eigendomsstructuren van huurders in het havengebied. Interne checks op geopolitieke risico's zijn nu standaard in het screeningproces op investeringen in de Rotterdamse haven. Tegelijkertijd kijkt het havenbedrijf vooruit.

Dit toont het verschil tussen reactief en anticiperend risicomanagement. Door de centrale rol in de Europese energievoorziening wil de haven nu bijdragen aan de opbouw van veilige, duurzame importketens. Projecten rond waterstof, in samenwerking met landen als Namibië, Brazilië en Australië, helpen bij het diversifiëren van aanvoerroutes én toekomstbestendig maken van de haven. De lessen van het energieconflict met Rusland zijn hier duidelijk voelbaar: nieuwe energie-infrastructuur moet robuust, gediversifieerd én geopolitiek veilig zijn.

Praktische instrumenten voor geopolitieke intelligentie

Geopolitieke anticipatie vereist concrete instrumenten en processen. Handboek Risicomanagement biedt het COSO ERM-model als fundament voor een effectieve aanpak die risicomanagement integreert met strategisch management.

Voor bestuurders en commissarissen is Risicomanagement voor bestuurders en toezichthouders onmisbaar. Het helpt de juiste gesprekken te voeren over geopolitieke risico's en deze te vertalen naar concrete 'strepen in het zand' voor besluitvorming.

Specifiek voor internationale strategie biedt Strategy and Geopolitics een framework om de complexiteit van globalisering in een evoluerend geopolitiek landschap te beheersen. Mike Rosenberg onderstreept dat alleen bedrijven die beter kunnen voorzien en voorbereiden op verandering op lange termijn zullen overwinnen.

Voor Nederlandse organisaties die internationaal opereren, vormt Hoogmoed en onmacht een belangrijk perspectief op de Europese geopolitieke positie en de implicaties daarvan voor bedrijfsstrategieën.

Van anticipatie naar actie: jouw geopolitieke roadmap

Geopolitieke anticipatie is geen eenmalige exercitie, maar een continue competentie die je organisatie moet ontwikkelen. De rol van riskmanagement wordt steeds strategischer nu cyber-, geopolitieke instabiliteit en klimaatrisico's het risicolandschap domineren. Uit onderzoek blijkt dat 91% van de riskmanagers zich nu bezighoudt met bedrijfsstrategie.

Start vandaag met deze concrete stappen:

1. Breng je geopolitieke blootstelling in kaart — Welke landen, leveranciers, markten en regelgevingsomgevingen zijn cruciaal voor je bedrijf? Een eerste stap in het anticiperen op geopolitieke veranderingen is het in kaart brengen van je kwetsbaarheden. Waar ben je als bedrijf afhankelijk van internationale stromen die verstoord kunnen raken?

2. Investeer in geopolitieke intelligentie — Overheden zullen het gebruik van economische veiligheidsmaatregelen intensiveren, wat resulteert in een steeds complexer web van leveranciersrelaties tussen landen en bedrijven. Bestuurders moeten prioriteit geven aan transparantie bij het uitbreiden naar nieuwe markten om eventuele onderliggende risico's op geopolitieke conflicten met het thuisland van het bedrijf te beperken.

3. Ontwikkel scenario's en stress-test je strategie — Bedrijven moeten gebruikmaken van de lessen uit eerdere crises en kantelpunten, om strategieën bij te stellen.

4. Maak geopolitiek onderdeel van je governance — Belangrijke gebieden waarop riskmanagers strategische input leveren, zijn onder meer disruptierisico's (50%), geopolitieke risico's (44%), en scenariotesten voor bedrijfsplannen (37%). De rol van de riskmanager wordt in deze veranderende context steeds strategischer, waarbij praktijkmensen meer op bestuursniveau met elkaar interacteren.

Geopolitieke veranderingen zijn niet een storm die je moet doorstaan, maar wind die je kunt gebruiken om sneller te zeilen. Hoe meer bedrijven geopolitiek inbedden in de eigen strategie, des te groter hun weerbaarheid tegenover geopolitieke risico's. Ook zijn ze daarmee beter in staat de kansen die zich voordoen te herkennen en te benutten. Als China zijn vliegmaatschappijen verbiedt om nog langer Amerikaanse Boeings te kopen, kunnen daar natuurlijk kansen liggen voor het Europese Airbus.

De vraag is niet of geopolitieke verstoringen zullen komen — ze zijn er al. De vraag is of jouw organisatie voorbereid, wendbaar en anticiperend genoeg is om er sterker uit te komen. Begin vandaag met het opbouwen van je geopolitieke spierballast. Morgen kan het te laat zijn.

Verantwoording

Deze vraag werd gesteld door een bezoeker op onze website. Het doel van deze pagina is om de boeken aan te bevelen die het beste passen bij deze vraag over geopolitieke anticipatie in bedrijfsstrategieën.

Managementboek verdiept zich al meer dan 30 jaar in vakliteratuur en gebruikt nu ook kunstmatige intelligentie om de opgebouwde kennis op een relevante en persoonlijke manier uit te serveren. Door jarenlange expertise te combineren met moderne technologie kunnen we gerichte aanbevelingen doen die aansluiten bij jouw specifieke managementvraagstukken.