Eeuw in versnelling - 'Een leerzaam kijkje'

Niet veel later begint ook de geschiedenis van één van Nederlands succesvolste fietsmerken. Een mooi verhaal over het succes van de fiets en een Nederlands familiebedrijf.

In Eeuw in versnelling beschrijft Marian Rijk de ontstaansgeschiedenis van de fiets. Met parallel daaraan de boeiende geschiedenis van de familie Kölling-Breukink, grondleggers van de Gazelle Rijwielfabriek. Marian Rijk schreef eerder het veelgeprezen familie-epos Polderpioniers. De geschiedenis van de fiets en het familiebedrijf beschrijft de auteur in chronologische volgorde. Het begint in 1813 als Napoleon bij Leipzig wordt verslagen en verbannen wordt naar Elba. In 1815 komt de vulkaan Tambora in de Indische Ocean tot de grootste vulkaanuitbarsting ooit, vergelijkbaar met de impact van duizenden atoombommen. Dat beïnvloedt een paar jaar lang het klimaat wereldwijd en zet een reeks van ingrijpende gebeurtenissen in gang. Zoals op enig moment een chronisch tekort aan paarden in Europa. Die waren in die jaren erg belangrijk als vervoersmiddel en vanwege hun trekkracht. Baron Karl Drais van Sauerbronn uit het Duitse Mannheim krijgt vervolgens een ingeving om het gebrek aan paarden voor de voedseldistributie op te lossen. Zo gaat dat, schrijft de auteur, crisis leidt tot creativiteit. De baron werkt zijn idee uit en introduceert in 1817 de allereerste loopfiets. Het begin van de opmars van de fiets zoals we die nu kennen. 

De hoofdstukken daarna schetst de auteur op boeiende wijze de ontwikkeling van de fiets, de impact die de fiets in de verschillende perioden heeft op de maatschappij en het wel en wee van de familie Kölling-Breukink. De half-Duitse molenaarszoon Willem Kölling begint in 1892 in Dieren een fietsenfabriek die later de naam Gazelle krijgt. De industriële revolutie is dan al goed op stoom gekomen en het succes van een nieuw vervoersmiddel, de fiets, intrigeert hem. De jaren daarna haakt de familie Breukink aan en timmert het familieduo Kölling-Breuking op fietsgebied hard aan de weg. We lezen onder andere over de toenemende industrialisatie en de impact daarvan op de BV Nederland, de bedrijven en de gewone man. En over de ontwikkeling van de verschillende generaties fietsen (van loopfiets en hoge Bi tot de racefiets en bromfiets), de automatisering van het fietsproductieproces, het ontstaan van de Algemene Nederlandse Wielrijdersbond (ANWB), de eerste fietsverkeerswetten en fietspaden, het belang van de fiets voor de emancipatie van de vrouw, de stijgende populariteit van de (brom)fiets onder burgers en over de ontwikkeling van de fietsmarkt met steeds meer binnen- en buitenlandse concurrenten.

De Gazelle Rijwielfabriek kent in al die jaren pieken en dalen. Na de Tweede Wereldoorlog moest het bedrijf van de grond af aan opgebouwd worden. Dat ging voorspoedig. Maar twintig jaar later bevond Gazelle zich weer in een moeilijke periode. Als maker van degelijke kwaliteitsfietsen had Gazelle te maken met zo'n 40 Nederlandse fietsconcurrenten (Batavus, Pon, Burgers, Simplex e.v.a.) en nieuwe buitenlandse concurrenten die met hun veel goedkopere tweewielers de Nederlandse markt overspoelden. De toenmalige directeur Wim Breukink sprak op het 70-jarig jubileumfeest van Gazelle in 1962 dan ook de volgende woorden: "Vanzelfsprekend moeten we ons aanpassen aan de snel veranderende maatschappelijke verhoudingen en gezien de dynamische tijd waarin we leven, zal ook in de toekomst een groot aanpassingsvermogen vereist zijn." De boodschap van directeur Breukink aan alle medewerkers en genodigden was helder: het roer moet om. Dat lukt niet goed. Het boek eindigt in 1971 wanneer de familie zijn Gazelle-bedrijf verkoopt aan het Engelse Raleigh. Het fietsbedrijf overleeft uiteindelijk twee wereldoorlogen en een economische crisis en ontwikkelt zich tot een moderne onderneming. Inmiddels als onderdeel van autobedrijf Pon, dat ooit zelf, net als Gazelle, als fietsfabrikant begonnen is. Eeuw in versnelling is een leuk boek om te lezen, een mooi verhaal en boeiend geschreven. Met een leerzaam kijkje in de geschiedeniskeuken van de negentiende en twintigste eeuw, de ontwikkeling van de maatschappij, de rol van fiets daarbij en het reilen en zeilen van een ondernemende familie.