Ik geef het direct toe: ik ben een polderadept. Daarom heb ik ook het boek Poldermodel 3.0 - De toekomst van arbeidsverhoudingen geschreven. Maar de wereld verandert en ‘de polder’ is opgebouwd langs instituties en structuren die het na de wederopbouw in de vorige eeuw goed deden en nog immer goed doen voor traditionele achterbannen. De samenleving vraagt echter steeds harder om nieuwe, andere antwoorden en oplossingen voor de arbeidsmarkt. Mijn boek gaat over vandaag en hoe het zo is gekomen, maar vooral ook over morgen, en welke kansen er liggen om weer opnieuw te bouwen...
De kracht en de macht van het polderoverleg neemt af. De externe oorzaken hiervoor liggen in de veranderende maatschappij, individualisering, technologische en demografische ontwikkelingen en globalisering. De interne oorzaken voor deze poldererosie liggen bij sociale partners zelf. De polder is zo geïnstitutionaliseerd dat nieuwe initiatieven en toetreders nauwelijks kansen hebben om mee te doen. Deze oorzaken zijn nauwelijks te beïnvloeden om zo sociale partners te bewegen tot modernisering en vernieuwing van eigen organisaties. Hans Biesheuvel, de voorzitter van Ondernemend Nederland (ONL), zegt in mijn boek: “Ik heb altijd erg gehecht aan de overlegeconomie, maar ik ben wel tegen de huidige polder, omdat ik vind dat in die huidige polder een veel te klein deel van de samenleving zich nog vertegenwoordigd voelt. (…) Die polderstructuur moet op de schop.”
Polderparadox
Het ter discussie stellen van de eigen representativiteit is als de hand die jou voedt en die je bestaansrecht legitimeert, vragen om daarmee op te houden. Daarnaast hebben de polderinstituties zelf geen intrinsiek belang bij veranderen of vernieuwen. Het bestaansrecht van de SER, van vakbonden en werkgeversorganisaties bestaat juist voor een groot deel uit de legitimering van het huidige poldermodel. Ik noem dat de polderparadox. Het verschaft sociale partners positie. Dat ter discussie stellen, is jezelf ter discussie stellen.
Arbeidsverhoudingen veranderen ook op decentraal niveau; er komt een grotere diversiteit werkenden die keuzevrijheid in werk en arbeidsvoorwaarden steeds belangrijker vindt. Werkgevers willen maatwerk in arbeidsvoorwaarden faciliteren waarbij ook andere stakeholders als de ondernemingsraad en hr een grotere rol in arbeidsverhoudingen (moeten) gaan spelen. Het instrument cao, een metafoor voor de gestolde polder, is niet vanzelfsprekend meer in de huidige vorm, evenals de inrichting van cao-onderhandelingen. De positie van werkgeversorganisaties en vooral vakbonden als preferred suppliers van de cao komt daarmee ook onder druk te staan. In mijn boek geef ik op basis van kennis en mijn eigen ervaringen als cao-onderhandelaar een aantal suggesties om de cao anders in te regelen.
Vernieuwing
Vanaf de zomer van 2016 heb ik uitgebreid gesproken met mensen met verstand van de polder en het arbeidsvoorwaardenoverleg. Mensen uit de politiek, vakbondsleiders, werkgevers, adviesbureaus, experts en wetenschappers. Maar ook met ‘gewone’ werkenden, het gaat immers over hen. Een aantal vragen stond in die gesprekken centraal: Hoe ziet de arbeidsmarkt van de toekomst eruit? Spelen sociale partners daar nog een rol in en zo ja, welke dan? Ik wilde weten ‘hoe het zit’, nieuwsgierig naar de visie op en analyse van de stand van zaken in de polder en de consequenties van de veranderende arbeidsmarkt op het polderoverleg en de kansen die er zijn.
De polder zal zich moeten vernieuwen om te overleven. Er is behoefte aan verbinding, en aan het samen zoeken naar gedeelde waarden. Dat moet gaan langs de lijn van vernieuwing van denken, vernieuwing van werken en vernieuwing van dienstverlening. In mijn boek geef ik vijf onderwerpen aan die cruciaal zijn voor de toekomst van arbeidsverhoudingen om het poldermodel te vernieuwen naar een poldermodel 3.0: representativiteit, participatie, thematische benaderingen in multidisciplinair overleg, lef en leiderschap en vooral ook vertrouwen.
Tijdens het schrijfproces ben ik gaan hopen dat het een aanzet is voor vakbonden en werkgevers, maar ook voor de politiek, om eens goed naar zichzelf en om zich heen te kijken naar alle kansen die er liggen. Ik weet zeker dat het kan leiden tot een inrichting van een moderne polder: poldermodel 3.0!
Fedde Monsma is arbeidsmarktdeskundige en auteur van Poldermodel 3.0 - De toekomst van arbeidsverhoudingen. Hij heeft een lange staat van dienst als (o.a.) cao-onderhandelaar bij grote bedrijven en branches. Fedde is nu werkzaam bij Sportwerkgevers als Adviseur Nieuw Beleid en als zelfstandig adviseur Arbeidsvoorwaarden en -Verhoudingen. Hij is de auteur van Poldermodel 3.0.