Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen

Inhoud
Voorwoord 11
Inleiding 13
HOOFDSTUK 1 Trauma en veerkracht bij kinderen 19
Inleiding 19
1.1 Wat is trauma? 20
1.2 Wat is veerkracht? 22
1.3 Verschillende vormen van trauma 24
1.4 Onderzoek naar meegemaakte ingrijpende gebeurtenissen bij
basis schoolleerlingen 26
1.5 Welk gedrag kunnen getraumati seerde kinderen laten zien? 29
1.6 Postt raumati sche stressstoornis 31
1.7 Samenvatti ng 34
HOOFDSTUK 2 Mogelijke oorzaken van trauma 35
Inleiding 35
2.1 Optelsom van stressoren 36
2.2 Trauma door kindermishandeling 37
2.2.1 Hoe vaak komt kindermishandeling voor? 38
2.2.2 Verschillende vormen van kindermishandeling 39
2.2.3 Risicofactoren en beschermende factoren met
betrekking tot kindermishandeling 42
2.2.4 Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling 46
2.3 Trauma bij nieuwkomers 48
2.3.1 Nieuwkomers uit Midden- en Oost-Europese landen 50
2.4 Opgroeien in armoede 51
2.4.1 Stress bij ouders 53
2.5 Trauma door racisme 54
2.5 Trauma bij kinderen met een (verstandelijke) beperking 57
2.6 Trauma bij jonge kinderen 58
2.7 Samenvatti ng 60
HOOFDSTUK 3 De ontwikkeling van de hersenen 61
Inleiding 61
3.1 Ervaringen vormen de hersenen 62
3.2 Het belang van herhaling en vaste routines 64
3.3 De structuur van de hersenen 66
3.3.1 De hersenstam 66
3.3.2 Het limbisch gebied 66
3.3.3 De cortex 68
3.4 De samenwerking tussen de verschillende delen van de hersenen 70
3.5 Zelfregulatie 71
3.6 Gehechtheid 73
3.7 Samenvatting 77
HOOFDSTUK 4 De effecten van trauma en toxische stress op de
ontwikkeling van kinderen 79
Inleiding 79
4.1 Verschillende soorten stress en stressreacties 80
4.1.1 Neutrale prikkels worden triggers 81
4.2 Stressreacties: vechten, vluchten of bevriezen 83
4.2.1 Hyper-arousal 84
4.2.2 Hypo-arousal 86
4.2.3 Window of tolerance 88
4.3 Hersenen in de overlevingsstand 91
4.4 De negatieve uitwerking van toxische stress op cognitieve functies 94
4.4.1 Gebrekkige executieve functies 94
4.4.2 Gebrekkige geheugenfuncties 95
4.4.3 Gebrekkig functioneren van taal 95
4.5 Gebrekkige zelfregulatie 96
4.6 Onveilige gehechtheid 97
4.6.1 Kinderen met een vermijdende gehechtheidsstijl 98
4.6.2 Kinderen met een ambivalente gehechtheidsstijl 99
4.6.3 Kinderen met een gedesorganiseerde gehechtheidsstijl 99
4.7 De onzichtbare koffer 101
4.8 Problemen met mentaliseren 107
4.9 Samenvatting 109
HOOFDSTUK 5 Kijken door een traumabril 111
Inleiding 111
5.1 Trauma herkennen 112
5.2 Trauma erkennen 121
5.3 De ijsberg en de cognitieve driehoek 123
5.4 Nieuwe verbindingen aanleggen in de hersenen 132
5.5 Ondersteuning bij het leren 136
5.6 Weerstand tegen een traumasensitieve benadering 140
5.6.1 Omslag in denken 141
5.7 Samenvatting 147
HOOFDSTUK 6 Veiligheid en relaties 149
Inleiding 149
6.1 De relatie met de leerling verbeteren 150
6.1.2 De kracht van non-verbale communicatie 153
6.2 De relatie tussen leerlingen onderling verbeteren 156
6.3 De onzichtbare koffer opnieuw inpakken 157
6.4 Verwachtingen behouden 161
6.5 Bij talenten en interesses aansluiten 162
6.6 Sociale vaardigheden vergroten 163
6.7 Een veilige plek 168
6.8 Routines, rituelen en voorspelbaarheid 168
6.9 Klassenafspraken 171
6.10 Samenvatting 172
HOOFDSTUK 7 Zelfregulatie 175
Inleiding 175
7.1 Zelfregulatie bevorderen 177
7.2 De leerkracht als co-regulator 178
7.3 De beginnende zelfregulatievaardigheden van een kind (h)erkennen 190
7.4 Samen met een kind een taal ontwikkelen 195
7.5 De executieve functies trainen 199
7.6 Omgaan met triggers 202
7.7 Grenzen en consequenties 209
7.8 Samenvatting 216
HOOFDSTUK 8 Samenwerken met ouders en andere betrokkenen 219
Inleiding 219
8.1 De basis van een goede samenwerking 220
8.2 De rol van de leerkracht in de samenwerking 224
8.2.1 In gesprek met ouders 225
8.2.2 Samenwerken met ouders uit andere culturen 228
8.2.3 Samenwerken met pleegouders en adoptieouders 230
8.3 Risico’s in de samenwerking 233
8.4 Samenwerken met hulpverleners 236
8.4.1 Waaraan moet goede hulpverlening voldoen? 237
8.5 Samenvatting 241
HOOFDSTUK 9 Zorgen voor jezelf 243
Inleiding 243
9.1 Gevolgen van lesgeven aan getraumatiseerde kinderen 244
9.1.1 Burn-out 247
9.1.2 Secundaire traumatische stress 247
9.1.3 Uitputting van mededogen 248
9.1.4 Waarschuwingssignalen 249
9.2 Je eigen veerkracht vergroten 250
9.2.1 Sociale steun 250
9.2.2 Zelfkennis 251
9.2.3 Zelfzorg 252
9.2.4 Een evenwichtige klassensamenstelling 253
9.2.5 Scholing, deskundigheidsbevordering en coaching 253
9.3 De rol van organisaties 254
9.4 Ondersteuning van medewerkers 256
9.5 Samenvatting 259
HOOFDSTUK 10 Op weg naar traumasensitief onderwijs 261
Inleiding 261
10.1 Implementatie of schoolontwikkeling? 262
10.1.1 Traumasensitief onderwijs in een notendop 263
10.2 De weg naar een traumasensitief onderwijsklimaat 264
10.2.1 Fase I De start: bewustwording en inspiratie 266
10.2.2 Fase II Delen en meenemen 267
10.2.3 Fase III Teamtraining en planvorming 271
10.2.4 Fase IV Een duurzame ontwikkeling 277
10.3 Een inkijk in een school met een traumasensitief onderwijsklimaat 282
Reflectie- & werkkaarten 284
Dankwoord 295
Over de auteurs 297
Casussen 299
Literatuur 315
Begrippenlijst 327
Extra materiaal 335