Cyberpesten

1 Toegang zonder toezicht: een korte inleiding op cyberpesten 11
Cathy van Tuijl & Remco Spithoven
1.1 Maatschappelijke impact van technologie 11
1.2 Definitie en prevalentie van cyberpesten 12
1.3 Gevolgen van cyberpesten 15
1.4 Naar een collectieve begrenzing van online schadelijk gedrag? 15
1.5 Wat in deze bundel aan bod komt 17

2 Cyberpesten in de gedigitaliseerde samenleving: een criminologisch perspectief 23
Remco Spithoven
2.1 De snelle opkomst van de digitale samenleving 24
2.2 Online schadelijk gedrag als keerzijde van de digitale samenleving 27
2.3 Gelegenheid voor cyber pesten vanuit criminologisch perspectief 30
2.4 Ontbrekend toezicht 32
2.5 Het ontbreken van digitale moraliteit onder daders 34
2.6 Het ontbreken van digitale weerbaarheid onder slachtoffers 35
2.7 Via een geïntegreerde verklaring naar uitwegen voor cyberpesten 36

3 Cyberpesten als verlengstuk van traditioneel pesten 41
Cathy van Tuijl & Ingrid Zijlstra
3.1 Vormen van cyberpesten 42
3.2 Overeenkomsten tussen offline pesten en cyberpesten 43
3.3 Daders, slacht offers en omstanders 44
3.4 Prevalentie: hoe vaak komt (cyber)pesten voor? 45
3.5 Theorieën om (cyber)pesten te verklaren 49
3.6 Voorspellers en consequenties van cyberpesten 52
3.6.1 Slachtoffers 53
3.6.2 Daders 55
3.6.3 Verdedigers 57
3.7 Tot besluit 58

4 Mediagebruik en cyber pesten in de basisschoolleeftijd 65
Cathy van Tuijl & Ingrid Zijlstra
4.1 Inleiding 65
4.2 Onderzoeksgegevens van basisschoolkinderen in Nederland 66
4.2.1 Gebruik sociale media en toegang tot internet 67
4.2.2 Ervaren veiligheid door kinderen en gedrag in de online omgeving 67
4.2.3 Pestgedrag: online gepest worden of online pesten 68
4.2.4 Conclusie op basis van afstudeerwerken van de pabostudenten 69
4.3 Rol van de school 69
4.3.1 Een schoolbrede aanpak 69
4.3.2 Duidelijke normen en waarden 70
4.3.3 Brede interventie vanuit visie en context 72
4.4 Rol van leerkrachten 74
4.5 Rol van de opvoeders/ouders 75
4.6 Ontwikkeling van een moreel kompas 77

5 Publieke waarden als handvatten in het tegengaan van cyberpesten 85
Renze Tjoelker
5.1 Inleiding 85
5.2 De relatie tussen mens en technologie 86
5.3 Online gedrag versus rechtsstatelijke waarden 88
5.4 Kenmerken van de online omgeving die schadelijk gedrag stimuleren 90
5.4.1 Alledaagsheid 92
5.4.2 Verbindingen en netwerken 92
5.4.3 Groeicapaciteit en bestendigheid 93
5.4.4 Escalatie 93
5.4.5 Virtuele realiteit 94
5.4.6 Wanorde 94
5.5 Cyberpesten als uitingsvorm van online schadelijk gedrag 95
5.6 De rol van het onderwijs 97
5.6.1 Digitaal burgerschap 97
5.6.2 Digitale geletterdheid 100
5.6.3 Mediawijsheid 100
5.7 Slotwoord en tips 102

6 Cyberpesten onder jongeren met een licht verstandelijke beperking (LVB) 107
Inge Wissink & Ines Schell-Kiehl
6.1 Introductie 107
6.1.1 Definitie LVB 107
6.1.2 LVB-kenmerken 108
6.2 Studies naar cyber pesten onder kinderen en jongeren met een LVB 109
6.2.1 Internationale studies naar cyber pesten onder kinderen en jongeren met een LVB 109
6.2.2 Nationale studies naar cyber pesten onder kinderen en jongeren met een LVB 111
6.3 Behoeften van leerkrachten 111
6.4 Behoeften van zorgprofessionals in de residentiële LVB-sector 115
6.5 Perspectief van jongeren met een LVB over cyberpesten 116
6.5.1 Perspectief van jongeren met een LVB over sexting en grooming 118
6.6 Reeds beschikbare tools tegen pesten onder kinderen en jongeren met een LVB 119
6.7 Innovatieve mogelijkheden voor de aanpak van cyberpesten: serious games 120
6.8 Conclusie 124

7 1+1=3? Een verkennend onderzoek naar samenwerken tegen cyberpesten 133
Remco Spithoven, Tom Weijers & Jim Hendriks
7.1 Over de noodzaak tot samenwerken tegen cyberpesten 133
7.2 Waarom samenwerken lastig is 135
7.3 Een onderzoek naar samenwerken tegen cyber pesten in Oost-Nederland 137
7.4 Resultaten 138
7.4.1 De rode draad: een gedeelde taak die door jongerenwerk en school wordt ingevuld 138
7.4.2 Een gedeelde probleemdefinitie? 139
7.4.3 Beperkte betrokkenheid bij het tegengaan van cyberpesten 139
7.4.4 Reacties op incidenten: de school in de frontlinie 140
7.4.5 Ervaren afwezigheid van een samenhangende aanpak 141
7.4.6 Een blik op de toekomstige aanpak van cyber pesten in de regio 141
7.5 Wie is er aan zet om meer samenhang in de aanpak van cyberpesten te realiseren? 142
7.6 Naar de lokale governance van cyberpesten? 143

8 Cyberpesten: naar een integrale aanpak voorbij de status quo 149
Remco Spithoven & Cathy van Tuijl
8.1 Ongeremde digitalisering: wie zorgt er voor de morele socialisatie in de online omgeving? 150
8.2 Bewustzijn onder volwassenen is cruciaal 152
8.3 Voorbij de status quo #1: naar digitale, morele socialisatie op basis van morele paniek 155
8.4 Voorbij de status quo #2: onderwijs, speciaal onderwijs en de noodzaak voor interventies 158
8.5 Voorbij de status quo #3: de potentiële kracht van lokale samenwerkingsverbanden 159
8.6 Voorbij de status quo #4: de morele plicht van big tech en sociale mediaplatformen 160
8.7 Naar nader praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek? 161

Over de auteurs 165