Sommige schrijvers willen je overtuigen. Andere zetten je aan het denken. Het geschenk van Edith Eger hoort wat mij betreft bij die laatste categorie. In twaalf lessen behandelt ze thema’s als slachtofferschap, woede, schuld, vergeving en hoop — niet als abstracte concepten, maar als herkenbare ervaringen. Ze schrijft met de helderheid van iemand die het ergste heeft meegemaakt en er niet cynisch, maar wijzer uit is gekomen.
Auschwitz
Eger werd in 1927 geboren en was zestien toen ze werd gedeporteerd naar Auschwitz. Inmiddels is ze 97. Wat haar bijzonder maakt, is niet alleen dat ze zulke diepe duisternis heeft overleefd, maar dat ze er een leven lang iets mee heeft gedaan. Niet om het te vergeten, maar om het om te vormen — tot lessen die voor iedereen bruikbaar zijn.
Wie haar eerste boek De keuze kent, weet wie Eger is: de Hongaars-Amerikaanse psycholoog die Auschwitz overleefde, leerling was van Viktor Frankl en pas op latere leeftijd begon te schrijven. Haar eerste boek was vooral persoonlijk en verhalend. In Het geschenk verschuift de aandacht naar de lezer. Minder terugblik, meer vertaling: hoe kun je jezelf bevrijden uit de mentale gevangenissen waar we allemaal weleens in terechtkomen?
De sleutel
Dit boek bestaat uit twaalf hoofdstukken, elk met een titel die uitnodigt tot reflectie. Eger opent met de vraag Wat nu?, en maakt duidelijk dat het verleden nooit het hele verhaal hoeft te zijn. In Geen prozac in Auschwitz benoemt ze het verschil tussen symptoombestrijding en betekenis. In de les over relaties stelt ze scherp: Aan alle andere relaties komt een eind — behalve die met jezelf. En precies daar zit de sleutel, want één achterwerk past niet op twee stoelen: wie zichzelf verdeelt tussen verwachtingen van anderen, raakt innerlijk verscheurd.
Steeds opnieuw laat ze zien dat de bron van onze worstelingen meestal intern is. Jij bent de enige die jou afwijst, schrijft ze, en wat er niet gebeurde kan soms net zo bepalend zijn als wat er wel gebeurde. Eger helpt de lezer inzien dat er niets te bewijzen valt en stelt vervolgens een ongemakkelijke maar noodzakelijke vraag: Zou je getrouwd willen zijn met jezelf?
Werkboek
Wat het boek krachtig maakt, is dat ze iedere les afrondt met concrete oefeningen, reflectievragen en gedragsvoorstellen. Dat maakt het geen vrijblijvende verzameling inzichten, maar een echt werkboek.
Tussen de regels door herken je allerlei psychologische modellen en therapeutische technieken, maar Eger legt ze nooit uit en benoemt ze niet expliciet. Ze blijft bij het verhaal, het voorbeeld, de vraag. Daardoor is het boek toegankelijk én bruikbaar, ook voor lezers zonder psychologische achtergrond.
De kracht van Egers benadering ligt in haar bereidheid morele en emotionele dilemma’s niet uit de weg te gaan. Zo beschrijft ze hoe ze in therapie zit met een jonge Duitse man die, zich onbewust van haar achtergrond, beweert dat ‘alle Joden dood hadden moeten zijn’. Haar eerste reactie is lichamelijk: afschuw, woede. Maar ze kiest ervoor te blijven, stelt een vraag — en opent daarmee iets dat groter is dan haar eigen gekwetstheid. Niet omdat ze zijn woorden accepteert, maar omdat ze weigert hem tot vijand te maken. Vrijheid, laat ze zien, betekent ook: je niet laten vastzetten in haat, zelfs als je daar alle reden toe zou hebben.
Diezelfde worsteling komt terug in haar beschrijving van Béla, haar man. Ze trouwde twee keer met hem: eerst vlak na de oorlog, later opnieuw na een scheiding. Béla bleef jarenlang gevangen in zijn woede richting de Duitsers. Eger hield van hem, maar realiseerde zich dat ze hem daarin niet kon redden.
En dan is er nog de man die ontdekt dat zijn familie heulde met de nazi’s. De schaamte die dat losmaakt, verlamt hem — en Eger laat zien hoe ook dít een gevangenis kan worden, als we blijven hangen in het verleden in plaats van verantwoordelijkheid te nemen voor wat we vandaag kunnen doen. Niet door te vergeten, maar door niet alles wat was te laten bepalen wie je wordt.
Morele nuchterheid
Ze is eerlijk over de pijn, maar ook over de kracht die het kost om niet te blijven hangen in slachtofferschap. In dat opzicht sluit haar boek goed aan bij actuele titels als Waar ik me voor schaam van Sheila Sitalsing en Het kleedje voor Hitler van Bas von Benda-Beckmann. De centrale vraag: wat doe je met een beladen verleden dat je niet hebt gekozen, maar dat je wel raakt?
Egers antwoord is helder: je kunt het verleden niet veranderen, maar je hebt wél invloed op hoe je ermee omgaat. Loslaten is geen excuus, maar een keuze om verantwoordelijkheid te nemen voor hoe je verder leeft.
Geen handleiding, wel richting
Zelfs zware thema’s als verlies, schuld, misbruik en woede worden door haar benaderd zonder drama. Er zit zachtheid in haar manier van schrijven, maar geen sentimentaliteit. Ze gelooft in de kracht van reflectie en in het vermogen van mensen om te veranderen — als ze daartoe bereid zijn.
Eger gebruikt een simpele maar treffende metafoor: veel mensen leven in een innerlijke gevangenis waarvan de deur al openstaat. Alleen herkennen ze dat niet of durven ze er niet uit te stappen. Want pijn is lastig, maar bekend. Vrijheid is onbekend, en dus beangstigend.
Toch is dat de kern van haar boek: je kunt blijven hangen in wat je is overkomen, of je kunt kiezen om anders te gaan kijken. Dat is geen gemakkelijke keuze. Maar het is wél de enige die echt iets verandert.
eerlijke vragen
Het geschenk is geen boek om snel doorheen te gaan. Het vraagt reflectie, en soms ook pauze. Maar wie het leest, vindt geen makkelijke oplossingen — wél eerlijke vragen. En soms zijn dat de enige die ertoe doen.
Tegelijk verdient het vermelding dat dit boek deels voortbouwt op De keuze. Lezers die haar eerdere werk kennen, zullen enkele verhalen en inzichten herkennen. De toegevoegde waarde zit vooral in de vertaling naar twaalf toegankelijke en toepasbare lessen. Geen herhaling, maar verdieping in andere vorm.
Een andere kanttekening betreft de sterke nadruk op individuele keuzevrijheid. Die kan bevrijdend werken, maar ook tekortschieten wanneer structurele of maatschappelijke factoren buiten beeld blijven. Niet elke pijn is oplosbaar door ‘anders te denken’. Eger richt zich naar binnen — en doet dat overtuigend — maar de sociale context van lijden blijft grotendeels buiten beschouwing. Voor sommige lezers is dat een kracht. Voor anderen een gemis.
Toch blijft de essentie van dit boek sterk overeind: niet alles is te veranderen, maar veel meer dan we denken is wél te beïnvloeden. En soms begint dat gewoon met de vraag: Wat nu?
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessment- en ontwikkelpsycholoog, coach, auteur en spreker. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. 27 januari 2025 kwam zijn derde boek uit, De kunst van niet kiezen.