Het gaat momenteel in economisch opzicht spectaculair goed in Nederland. De economische groei trekt aan, evenals de wereldhandel en bedrijfsinvesteringen. De werkeloosheid loopt terug, terwijl de rente en inflatie laag blijven. Het kan niet mooier. Maar hoe lang zal dit gunstige beeld aanhouden? Dat is lastig te voorspellen. De traditioneel grootste vijanden voor de ontwikkelingen van een land zijn corruptie, bureaucratie, verdeeldheid en ideologie. Verwarring en verdeeldheid moeten Nederland niet in hun greep krijgen. Nederland gold eens als gidsland maar is volgens de auteur thans een zeurland. Het is het van het grootste belang dat Nederland voor de derde maal weer een voortrekkersrol verovert. Nederland heeft hier alles voor in huis.
In ’Wereld op een Keerpunt’ geven Frits Bosch en voor specifieke onderwerpen een achttal toonaangevende auteurs op een toegankelijke wijze hun visie op de economische, technologische en politieke ontwikkelingen van de afgelopen jaren die inmiddels op een kritiek punt zijn beland. We leven in een tijd van immense maatschappelijke vraagstukken waar energie, kennis en financiële middelen voor nodig zijn. De geschiedenis herhaalt zich volgens bepaalde wetmatigheden. Glorietijd en neergang wisselen elkaar af. Het gaat in een golfbeweging. Zo weten politici en andere verantwoordelijken voor het reilen en zeilen van de economie nauwelijks raad met de aankomende omwentelingen en ingrijpende (technologische) ontwikkelingen. Veel werkende mensen vragen zich af wat zij van de robotsamenleving moeten verwachten of vrezen. Echter de uitdaging blijft, ook in de huidige donkere geopolitieke tijden, om grip op de toekomst te krijgen en te behouden met al zijn ups en downs. Het zijn immers niet de sterren die onze toekomst bepalen, maar ons geloofssysteem. We zijn een Homo Prospectus.
In zijn boek beschrijft Bosch vanuit historisch perspectief de vraag waarheen het zou kunnen gaan met de wereld aan de hand van een tiental boeiende thema’s. Of anders gezegd vanuit een tiental invalshoeken, waarbij opvattingen over ethiek, beleid en ideologie niet worden geschuwd. Het thema globalisering, internationale handel en protectionisme komt als eerste thema uitgebreid aan bod. Globalisering heeft de laatst drie decennia een glorietijd gekend. Maar er lijkt een kentering te komen. Toenemend protectionisme, verstoring van de handel en de daaruit voortvloeiende kostendruk kunnen multinationale ondernemingen doen terugtrekken uit de regio waarin ze actief in zijn. Zo wordt China verweten dat ze een protectionistisch beleid voeren, maar de EU lijkt zich afzijdig te houden van protectionisme. Protectionistische voornemens van de huidige regeringen van de VS en het Verenigd Koninkrijk (Brexit) kunnen deglobalisering bevorderen.
Het tweede thema behandelt de stormachtige ontwikkelingen rondom de informatietechnologie en disruptieve innovaties. De doorbraak van informatietechnologie, kunstmatige intelligentie en toepassing van robotica zullen onze leefwereld en zelfs onze manier van denken drastisch gaan beïnvloeden. Disruptieve innovaties - vaak terug te voeren op slimme softwaretoepassingen - zullen een diepgaande invloed hebben op allerlei markten en industrieën. We krijgen te maken met een hoogtechnologische economie en maatschappij.
Het derde thema bespreekt de macht en de slagkracht van de Europese Unie. Europa geldt als pessimistische regio. De EU verkeert in een impasse. Enerzijds wensen de inwoners van bijna alle Oost- en Zuid Europese lidstaten een helder en overtuigend verhaal over de meerwaarde van de EU voor de toekomst. Europa is toe aan het formuleren van een heldere beschavingsmissie voor een betere wereld. Anderzijds hebben dezelfde burgers meer vertrouwen in de EU dan in hun eigen overheidsinstelling. In het boek komt de EU-problematiek in al zijn facetten kritisch aan de orde.
Het vierde thema gaat over Azië dat sterk in opkomst is en de wereld gaat beheersen. Er gaan verschuivingen van economische en politieke macht naar het Oosten optreden waarbij China, India, Japan en Zuid-Korea als aanjagers gelden en Noord-Korea als bedreiging. Interessant leesvoer.
In het vijfde thema wordt de maakbaarheid van de samenleving, het opkomend populisme, wie wordt bedoeld met de elite en ten slotte de jeugd van tegenwoordig kritisch onder de loep genomen. Interessant is de discussie over de vraag met wie je als individueel mens zou moeten zijn. Solidariteit tonen hangt af of je erin slaagt de gemeenschap in stand te houden. Het gaat dan dikwijls om de tegenwoordig veelgehoorde vraag: wie zijn ‘wij’ en wie zijn ‘zij’? Deze is te vertalen naar ringen van naasten of groepen van naasten die meer of minder nabij zijn en die de individuele mens kan vertrouwen om een bijdrage te leveren aan de instandhouding van de gemeenschap. Het model van de tien concentrische solidariteitsringen werkt hiervoor inzichtgevend. Het meest vertrouwde is de binnenste ring 1- het gezin; dan ring 2 - familieleden; dan ring 3 - naaste vrienden; ring 4 - kennissen; ring 5 - club en buurtgenoten; ring 6 - stadsgenoten; ring 7- provinciegenoten; ring 8 - landgenoten; ring 9 - continentgenoten en als buitenste minst nabije ring 10 - wereldgenoten). Het betekent dat als mensen de samenleving betreden vanuit buitengelegen ringen (bijvoorbeeld immigranten) naar binnengelegen ringen, ze mogen rekenen op meer of minder acceptatie en empathie door medeburgers.
Hieruit vloeit automatisch het zesde thema voort waarin de vraag wordt gesteld of het botsen van culturen, waardesystemen, aanslagen, angst en etnisch profileren duidt op het kantelen van onze maatschappij. In westerse samenlevingen laait de discussie immers over discriminatie, racisme en xenofobie hoog op. Ook in Nederland is dit het geval en hoe daarvan af te komen, laat zich niet eenvoudig beantwoorden, ook niet in dit boek.
Het zevende thema gaat over de verschillen van inzicht hoe de massa-immigratie aan te pakken. De media staan er bol van. Europa wordt de afgelopen jaren geconfronteerd met een alsmaar groeiende stroom van migranten die zich per se in Europa willen vestigen, enerzijds op de vlucht voor het oorlogsgeweld en anderzijds de categorie gelukzoekers die economische motieven hebben. De zoektocht naar oplossingsrichtingen duurt voort en zijn onderwerp van discussie in het boek. Deze variëren van opvang in de regio tot selectie van immigranten op gewenste specialisaties. Volgens Bosch zou een stap in de goede richting zijn als de EU een nieuw gemeenschappelijk Europees asielbeleid zou ontwikkelen volgens het plan Azmani vernoemd naar de bedenker Malik Azmani, Tweede Kamerlid voor de VVD.
Het achtste thema betreft de rechtstaat, de kernwaarden en educatie. Volgens Paul Cliteur staan de Europese rechtstaten op een keerpunt. Ze worden van alle kanten uitgedaagd. Het waardesysteem van het Westen is nog gebaseerd op de autonomie van het individu, de Universele Rechten van de Mens en de Verlichting. Je kunt niet verwachten van mensen te integreren in een rechtsorde wanneer iemand niet kan formuleren wat deze precies inhoudt. Essentieel onderdeel van deze rechtsorde is een religieuze of seculiere staat. De Nederlandse democratische rechtstaat zal heldere kernwaarden moeten verhelderen, uitdragen en handhaven. Over de inrichting van het Nederlandse onderwijssysteem geeft Sid Lukkassen een politiek getinte mening in zijn bijdrage. Het hedendaagse onderwijssysteem zou beter ingericht kunnen worden om de potentie en veelzijdigheid van leerlingen en studenten te bevorderen. De snel digitaliserende samenleving vraagt rigoureus om een andere aanpak.
Het negende thema gaat in op het wereldwijde probleem van milieuvervuiling en klimaatverandering dat velen van ons bezighoudt. Een ruwe schatting geeft aan dat we nog zo’n dertig jaar de tijd hebben om afdoende oplossingen te bedenken. Energietransitie is nodig om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Zon-, wind-, getijden-, en hydraulische energie zullen fossiele bronnen overbodig maken. Grootbanken en grote pensioenfondsen zijn van mening dat circulaire economie een richtsnoer moet gaan worden. Goed nieuws is dat Nederlandse institutionele beleggers frontrunners blijken te zijn als het gaat om investeringen in de exploratie van duurzame energie, aldus Bosch.
Het laatste en tiende thema in het boek is de problematiek van de groeiende wereldbevolking. Jan van de Beek maakt in zijn bijdrage aannemelijk aan de hand van veel cijfermateriaal dat niet het klimaat maar de bevolkingsgroei de belangrijkste oorzaak is van honger, armoede, instabiliteit en migratie in de wereld.
Ten slotte, Wereld op een Keerpunt is een ambitieus en intrigerend boek dat met veel feiten- en cijfermateriaal degelijk is onderbouwd. De content geeft aanleiding tot overdenking en discussie! Een ‘must-have’ voor de maatschappelijke denkers en doeners onder de lezers.
Louis Thörig is verbonden als thesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam en als docent Corporate Communicatie aan de Hogeschool InHolland.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.