Richard Engelfriet is een man met een missie: hij wil duidelijkheid en schrijft daarover. Ik las twee van zijn eerdere boeken: De succesillusie en Zo simpel kan het zijn, waar hij gehakt maakt van nonsens, hypes en cliché-diarree in management en consultancy. Maar zoals dat gaat met missies, is ook die van Engelfriet niet voltooid. Dus tijd voor een nieuw boek: Bye bye bullshit.
Wat is het?
Bullshit is, in meer wetenschappelijke termen, een verzameling ongefundeerde claims. Ze zijn niet ongefundeerd omdat er geen bewijs voor geleverd wordt. Het zit anders: je kan ze helemaal niet bewijzen, omdat de claims te vaag zijn. Ironisch genoeg roepen vage claims meestal een gevoel van herkenning op. Dat is waarom ze zoveel voorkomen in artikelen, boeken en rapporten. Terecht verwijst Engelfriet naar Japke D. Bouma, een fervent verzamelaar van kantoortaal en managementspeak. Vergelijkbaar met Bouma vraagt hij zich af wat je eigenlijk zegt als je het hebt over complexiteit, SMART doelen en een stip aan de horizon. Maar zijn missie is groter, hij wil afrekenen met allerhande vage claims, de hogedrukspuit op bullshit.
Humor om te lachen
Engelfriet voltooit een stukje van zijn missie op het moment dat ik weet wat bullshit is. Uitbannen kan namelijk niet, op een rare manier is het onderdeel van ons denken. Een soort smeermiddel van organisatie en maatschappij. Ik vermoed dat een groter stuk van de missie voltooid is als ik moet lachen om dit boek. Misschien is dat de stap na herkennen van bullshit: er hartelijk om lachen. Bestaat het spreekwoord: If you can't beat them, make them laugh?
Bye bye bullshit is namelijk grappig geschreven. De humor is intelligent, gericht op herkenning en aangenaam hard. Humor is kenmerkend voor de schrijfstijl van Engelfriet. Andere kenmerken zijn scherpte en nieuwsgierigheid Van Elke Wiss leerde ik vragen stellen met haar boek Socrates op sneakers. Engelfriet doet daar een schepje bovenop. Hij is Socrates on speed met een toetsenbord op lichtsnelheid.
De toekomst van AI
En dan nog iets, hij schrijft als een schot hagel en raakt wat hij kan. Een paar onderwerpen die sneuvelen zijn zingeving, democratie en biologische groenten. In het laatste hoofdstuk schrijft hij over AI. Ik vind dit het beste hoofdstuk, misschien omdat ik het al eerder las in de vorm van een column. Een verademing van een tekst die de al te positieve bel laat spatten en de negatieve donderwolk wegblaast. Engelfriets tegenidee is even logisch als eenvoudig: niemand kan de toekomst voorspellen. Geen idee of we straks geregeerd worden door zelfrijdende auto’s, maar de kans is klein. Dat doet me dan weer denken aan het boek Slim, slimmer, slimst van Bennie Mols, die wat rustiger onderbouwt dat het hoogstwaarschijnlijk wel goed gaat komen met AI.
Chronocentrisme
Het onderwerp dat dit boek definieert is chronocentrisme. Dat is de idee dat onze tijd op een manier bijzonder is, en daarmee het uitgangspunt en referentiekader voor alles. Engelfriet laat zien dat je onzin uitkraamt wanneer je stelt dat alles steeds complexer wordt, dat de wereld steeds sneller verandert en dat je onze tijd kan duiden met het acroniem VUCA (zoek maar op). Ook de gevolgen van AI in het laatste hoofdstuk zijn gebaseerd op chronocentrisme, omdat je er van uitgaat dat het nu allemaal slecht of juist goed is. Chronocentrisme is hardnekkig en komt in allerlei vormen voor. Wanneer je het herkent, zie je het overal, en Engelfriet doet zijn best het mij te laten herkennen. Met succes, ik kan bijna geen inleiding meer normaal lezen.
Herkenning
Wanneer je - net als ik - meerdere boeken, artikelen en columns van Engelfriet hebt gelezen, zal je veel in dit boek herkennen. Bijvoorbeeld zijn neiging om kort door de bocht te gaan. In zijn haast zijn bullshit bingokaart vol te krijgen, beschrijft hij soms in een paar zinnen een heel boek. Om er vervolgens een kekke reactie op te geven. Dat mag, alleen is het wel een beetje hetzelfde als wat de originele bullshit-auteurs doen. Maar Engelfriet is de beroerdste niet, je mag altijd met hem in discussie. In dit boek staan een aantal voorbeelden die, geheel naar voorbeeld van Socrates, positief uitvallen voor Engelfriet zelf. Dat betekent niet dat Engelfriet vindt dat hij altijd gelijk heeft. Hij wil gewoon zijn doel bereiken: dat je nadenkt over wat je zegt.
De boeken van Engelfriet horen in mijn privé-categorieën bij de debunkboeken. Bye bye bullshit is de humoristische, activistische plankgenoot van boeken als de Encyclopedie van misvattingen, Het bestverkochte boek ooit en Waarom succes een kwestie van geluk is. Als Nietzche de filosoof met de hamer is, dan is Richard Engelfriet de auteur met de kettingzaag.
Over Hans de Witte-van Mierlé
Hans de Witte - van Mierlé is coach, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.