Zij zien de samenleving als een complex evoluerend systeem dat niet te beheersen maar wel te beïnvloeden is. Kansrijke beleidsoplossingen bevatten voor hen zowel de markt als de overheid, die samenwerken en een symbiose vormen. Deze manier van denken past beter bij de toenemende complexiteit in de samenleving. Het complexiteitsframe ziet normen als onderdeel van het systeem die onderling verbonden zijn met beleid. De overheid hoeft geen normen op te leggen, of individuen te dwingen zichzelf te sturen. In plaats daarvan bevordert zij de ontwikkeling van een ecostructuur die zelfvertrouwen en zorg voor anderen aanmoedigt. Bevorderen dat mensen positieve sociale normen adopteren, is binnen het complexiteitsframe een van de belangrijkste rollen van de overheid. Beleid wordt ontwikkeld om een ondersteunende rol te spelen bij een evoluerende ecostructuur – niet om het systeem te beheersen. De auteurs beschrijven deze omwenteling in een relatief kort bestek. Dat kan omdat het voor hen een kwestie van framing is en niet van kennis. Veranderingen in frames ontstaan niet door uitgebreide studie, maar door de manier van kijken te veranderen. De meeste beleidsmakers kijken vanuit het standaardframe – overheid versus markt – naar hun werk. Denken vanuit tegenstellingen leidt echter gemakkelijk tot polarisatie en uitsluiting. In het beleidsdebat ontbreken dan issues die er wel deel van hadden moeten uitmaken. Ondanks de vele inspanningen wil het beleid voor de zorg, de overheidsfinanciën en de klimaatverandering maar niet effectief worden. Dat komt niet door slecht doordachte oplossingen, of foute analyses. Het komt doordat beleidsmakers naar oplossingen zoeken vanuit een manier van kijken die de wisselwerking die complexe systemen drijft, negeert. De onderlinge verbondenheid – een karaktertrek van complexe problemen – past niet binnen de versimpelde aannames van het klassieke duale frame. Bij complexe problemen hoort een integratievere manier van kijken en denken. In de analyse van een complex systeem moet de onderlinge verbondenheid van de delen meegenomen worden, samen met de delen zelf. Problemen ontstaan als men al het beleidsdenken gaat baseren op overgesimplificeerde modellen en niet op de complexe realiteiten die eronder liggen. Door te kijken vanuit een complexiteitsframe opent de beleidsdiscussie naar een veel breder scala aan beleidsopties. De problemen van het standaard economische frame worden steeds breder onderkend. Volgens sommigen is dit frame fout. Colander en Kupers constateren dat alle frames fout zijn, maar dat de problemen ontstaan als het complexiteitsframe niet meegewogen wordt. Het complexiteitsframe gebruikt alle frames, inclusief zichzelf. Een basisuitgangspunt van dit frame is namelijk dat er geen definitieve beleidsrichting is. Er is slechts een alternatief frame, dat erkent dat het op zichzelf incompleet is, en als deel van een hoger gelegen beleidsframe ook andere frames in zich draagt. In het complexiteitsframe van het hogere niveau is het beste waarop we kunnen hopen dat we dichtbij genoeg kunnen komen. ‘Complexity and the Art of Public Policy’ is een uitermate relevant boek voor beleidsmakers en degenen die hen ondersteunen. Het fenomeen complexiteit wordt niet – zoals vaak – zwaar en problematiserend aangezet door de auteurs. Zij bieden met hun complexiteitsframe een integratieve manier van kijken naar beleidsproblemen die open staat voor inbreng van alle kanten. En dat is precies waar de netwerksamenleving nu om vraagt.
Over Nico Jong
Nico Jong is communicatieadviseur.