Huwelijkse voorwaarden met gescheiden vermogens

Deel I Huwelijkse voorwaarden in de context van het huwelijksvermogensrecht 23
1 Ontwikkelingen van het huwelijksvermogensrecht in vogelvlucht 25
1.1 Inleiding 25
1.2 Evolutie van het huwelijks- en echtscheidingsrecht 26
1.3 De afschaffing van de handelingsonbekwaamheid van de getrouwde vrouw 30
1.4 De verruiming van de contractsvrijheid van echtgenoten 34
1.5 Beperking van de omvang van het wettelijk stelsel 36
1.6 Naar een gelijkwaardig bestuur van de huwelijksgemeenschap 38
1.7 Conclusie 40

2 Ontwikkelingen van huwelijkse voorwaarden in vogelvlucht 43
2.1 Inleiding 43
2.2 Huwelijkse voorwaarden in het algemeen 43
2.2.1 Definitie en wettelijke regeling van huwelijkse voorwaarden 43
2.2.2 Het notariële vormvereiste 46
2.3 Typen huwelijkse voorwaarden 48
2.3.1 Goederenrechtelijke stelsels 49
2.3.2 Koude uitsluiting 52
2.3.3 Verrekenstelsels 56
2.4 Conclusie 63

Deel II Huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk 65
3 Waarom kiezen echtgenoten voor huwelijkse voorwaarden? 67
3.1 Inleiding 67
3.2 Bescherming tegen schuldeisers 68
3.3 Bescherming (familie)vermogen 70
3.4 Tweede huwelijk 71
3.5 Bescherming eigen onderneming 73
3.6 Economische zelfstandigheid 75
3.7 Fiscale motieven 76
3.8 Waarom koude uitsluiting? 77
3.9 Conclusie 78

4 Hoe groot is de invloed van huwelijkse voorwaarden op het reguleren van het gedrag van echtgenoten, in het bijzonder de taakverdeling? 81
4.1 Inleiding 81
4.2 Zakelijke overeenkomst tijdens affectieve relatie 82
4.2.1 Hoe zijn wij eigenlijk getrouwd? 82
4.2.2 Statische overeenkomst versus dynamische relatie 86
4.3 Invloed van de affectieve relatie 88
4.3.1 Samenleven alsof alleen de dood ons kan scheiden? 89
4.3.2 Het gezinsbelang voorop 92
4.4 Maatschappelijke opvattingen ten aanzien van de taakverdeling van echtgenoten 93
4.4.1 Wie hoort de kinderen te verzorgen? 94
4.4.2 Wie is de kostwinner? 96
4.5 Hoe de taakverdeling van echtgenoten in de praktijk uitpakt 99
4.5.1 De verdeling van betaald en onbetaald werk 99
4.5.2 Lagere inkomsten en economische zelfstandigheid vrouwen 104
4.5.3 Het belang van het opleidingsniveau van echtgenoten 108
4.6 Meewerken in de onderneming van de andere echtgenoot 110
4.6.1 Waarom kiezen echtgenoten voor onbetaald meewerken? 111
4.6.2 Voornamelijk vrouwen werken mee 113
4.7 De keuze voor huwelijkse voorwaarden en de taakverdeling binnen het gezin 115
4.7.1 Ongelijke verdeling gezinstaken 115
4.7.2 Onbetaald meewerken in de onderneming van de andere echtgenoot 116
4.8 Conclusie 116

Deel III Koude uitsluiting bij echtscheiding 119
5 Nadelige gevolgen van koude uitsluiting bij echtscheiding 121
5.1 Inleiding 121
5.2 (Ernstige) financiële problemen na echtscheiding 121
5.3 Vermogensverlies door onderlinge vermogensverschuivingen tijdens het huwelijk 126
5.4 Verminderde verdiencapaciteit 127
5.5 Ervaren onbillijkheden bij echtscheiding 129
5.6 Conclusie 130

6 Compensatie voor vermogensverschuivingen tussen echtgenoten 133
6.1 Inleiding 133
6.2 Vergoedingsvordering voor het investeren in een goed van de andere echtgenoot op grond van het arrest Kriek/Smit 134
6.2.1 Het arrest Kriek/Smit uit 1987 134
6.2.2 Het rechtskarakter van een ‘Kriek/Smit-vordering’ 139
6.2.3 Toepassing ‘Kriek/Smit-vorderingen’ 140
6.3 Vergoedingsvorderingen op grond van art. 1:87 BW 144
6.3.1 De wettelijke regeling van de beleggingsleer 144
6.3.2 Redenen invoering van de beleggingsleer in de wet 147
6.3.3 Toepassing beleggingsleer 148
6.4 Ongerechtvaardigde verrijking 156
6.4.1 Juridisch kader 156
6.4.2 Verarming en verrijking van echtgenoten 159
6.4.3 Wanneer is de verrijking ongerechtvaardigd? 164
6.5 De kosten van de huishouding (art. 1:84 BW) 166
6.5.1 De draagplicht van huishoudelijke kosten 166
6.5.2 Vergoedingsaanspraak bij echtscheiding en rechtsverwerking 170
6.5.3 Contractueel vervalbeding ten aanzien van kosten van de huishouding 177
6.6 Conclusie 181

7 Compensatie voor onbetaald verrichte werkzaamheden 183
7.1 Inleiding 183
7.2 Natuurlijke verbintenis 185
7.2.1 Juridisch kader 187
7.2.2 Twee dringende morele verplichtingen voor echtgenoten 188
7.2.3 Voldoen aan een natuurlijke verbintenis: objectief criterium 192
7.2.4 Het moment van voldoen aan een natuurlijke verbintenis 200
7.3 Ongerechtvaardigde verrijking 203
7.3.1 Toepassing ongerechtvaardigde verrijking bij verbouwingswerkzaamheden 205
7.3.2 Onbetaald meewerken in de onderneming van de andere echtgenoot 208
7.3.3 Ongelijke taakverdeling bij huishoudelijk werk en opvoeding van de kinderen 211
7.3.4 Conclusie en evaluatie 212
7.4 De beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid 216
7.4.1 Juridisch kader 217
7.4.2 Onbetaald meewerken in de onderneming van de andere echtgenoot 225
7.4.3 Ongelijke taakverdeling als gedrag dat afwijkt van de huwelijkse voorwaarden 233
7.4.4 Evaluatie van het beroep op de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid bij koude uitsluiting 249
7.5 Wijziging huwelijkse voorwaarden wegens onvoorziene omstandigheden 260
7.5.1 Juridisch kader 261
7.5.2 Toepassing bij huwelijkse voorwaarden 262
7.6 Conclusie 268

Deel IV Een andere kijk op huwelijkse voorwaarden, in het bijzonder koude uitsluiting 271
8 Huwelijkse voorwaarden als overeenkomst: beginselen van het contractenrecht 273
8.1 Inleiding 273
8.2 De koopovereenkomst als ideaaltype voor overeenkomsten 275
8.3 De totstandkoming van overeenkomsten: consensualisme 276
8.4 De inhoud van de overeenkomst: contractsvrijheid 282
8.5 De uitvoering van de overeenkomst: pacta sunt servanda 286
8.6 De bredere invloed van de ‘klassieke’ contractstheorie op huwelijkse voorwaarden 290
8.7 Conclusie 297

9 Een andere kijk op huwelijkse voorwaarden: de relational contract theory 299
9.1 Inleiding 299
9.2 Een rechtssociologische benadering van overeenkomsten 301
9.3 Gedragsnormen van partijen 305
9.4 De betekenis van de relational contract theory voor het contractenrecht 309
9.5 Het relationele karakter van de arbeids- en huurovereenkomst 312
9.6 Toepassing op huwelijkse voorwaarden 317
9.7 Conclusie 322

10 Koude uitsluiting in het licht van de relational contract theory 325
10.1 Inleiding 325
10.2 Voorlichting bij het aangaan van huwelijkse voorwaarden 325
10.2.1 Voorlichting door de notaris 326
10.2.2 Eigen adviseur 328
10.2.3 Considerans 329
10.3 Flexibele huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk 330
10.3.1 Voorwaardelijke verbintenissen 331
10.3.2 Afschaffen notarieel vormvereiste 334
10.3.3 Opt-out regime 336
10.4 Correctie aan het einde van het huwelijk 337
10.4.1 Toepassing van de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid 338
10.4.2 Vergoeding op grond van de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid 341
10.4.3 Wettelijk vergoedingsrecht 343
10.5 Conclusie 347

Deel V Slot 349
11 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 351
11.1 Inleiding 351
11.2 Maatschappelijke en juridische veranderingen ten aanzien van huwelijkse voorwaarden 352
11.3 Waarom kiezen echtgenoten voor huwelijkse voorwaarden en in het bijzonder koude uitsluiting? 354
11.4 Het dynamische karakter van het huwelijk en het ontbreken van een zakelijke opstelling staat op gespannen voet met koude uitsluiting 355
11.5 Een ongelijke taakverdeling is ‘normaal’ gedrag tijdens het huwelijk en niet ‘contrair’ gedrag 357
11.6 Nadelige gevolgen 358
11.7 Onvoldoende waarborgen en remedies voor de nadelige gevolgen 359
11.8 Het huidige recht houdt onvoldoende rekening met het bijzondere karakter van huwelijkse voorwaarden 363
11.9 Buiten de traditionele kaders treden 365
11.10 Aanbevelingen 367
11.11 Afsluiting 369

Literatuurlijst 373
Jurisprudentieregister 405