Rechten van polishouders bij portefeuilleoverdracht, juridische fusie en juridische splitsing door verzekeraars

Woord vooraf V
Lijst van gebruikte afkortingen XIX

Hoofdstuk 1 Inleiding 1
1.1 Introductie van het onderwerp 1
1.2 Onderzoeksvraag: Welke rechten heeft de betrokken polishouder indien zijn verzekeraar de verzekeringsportefeuille, waarvan de verzekeringsovereenkomst deel uitmaakt, overdraagt aan een andere verzekeraar, of in geval van een juridische fusie of juridische splitsing, waarbij de verzekeringsportefeuille overgaat naar een andere verzekeraar? Welke aanbevelingen kunnen er worden gedaan om zijn positie te verbeteren? 3
1.3 Onderzoeksaanpak 5
1.4 Rechten van de polishouder op grond van de Wft in geval van een overdracht van een verzekeringsportefeuille door een levensverzekeraar en een natura-uitvaartverzekeraar 7
1.5 Rechten van de polishouder op grond van de Wft in geval van een overdracht van een verzekeringsportefeuille door een schadeverzekeraar 26
1.6 Overdracht van een verzekeringsportefeuille door een herverzekeraar 30
1.7 Opzegrechten van een polishouder op grond van de polisvoorwaarden 34
1.7.1 Levensverzekeringen 34
1.7.2 Schadeverzekeringen 44
1.8 Samenvatting 45

Hoofdstuk 2 De wetshistorie van afdeling 3.5.1A Wft (inclusief de invloed van Europese regelgeving) 49
2.1 Inleiding 49
2.2 Wetshistorie 51
2.2.1 Wet op het levensverzekeringbedrijf 1923 51
2.2.2 Wet op het schadeverzekeringsbedrijf (1966) 57
2.2.3 Wet toezicht schadeverzekeringsbedrijf (1986) 61
2.2.4 Wet toezicht verzekeringsbedrijf (1987) 65
2.2.5 Wijziging van de Wet toezicht verzekeringsbedrijf in verband met de Tweede richtlijn schade en de Tweede richtlijn leven (1990 en 1992) 68
2.2.6 Wet toezicht verzekeringsbedrijf 1993 74
2.2.7 Wet toezicht natura-uitvaartverzekeringsbedrijf (1996) 79
2.2.8 Wet op het fi nancieel toezicht (2007) 83
2.2.9 Wet van 3 juli 2008 betreffende herverzekering (2008) 88
2.2.10 Wijzigingswet fi nanciële markten 2015 91
2.2.11 Implementatiewet Richtlijn Solvabiliteit II en Wet implementatie Omnibus II-richtlijn (2016) 93
2.2.11.1 Inleiding 93
2.2.11.2 Invoering van de verzekeraar met beperkte risico-omvang 96
2.2.11.3 De overdracht door een Solvency II verzekeraar aan een verzekeraar met beperkte risico-omvang 97
2.2.11.4 De overdracht door een verzekeraar met beperkte risico-omvang aan een andere verzekeraar 101
2.3 Samenvatting 102

Hoofdstuk 3 Relatie met art. 6:159 BW 107
3.1 Inleiding 107
3.2 Bij toepassing van de toezichtrechtelijke route is sprake van contractsoverneming in de zin van art. 6:159 BW zonder dat medewerking van polishouders vereist is 108
3.3 Wanneer is het gebruikmaken van art. 6:159 BW zonder toepassing van de Wft (“de civielrechtelijke route”) in geval van een portefeuilleoverdracht wel mogelijk? 113
3.3.1 Alleen schadeverzekeraars en herverzekeraars kunnen kiezen voor de civielrechtelijke route 113
3.3.2 De rechten van polishouders in geval van de civielrechtelijke route 116
3.3.2.1 Medewerking van polishouders is vereist in geval van de civielrechtelijke route 116
3.3.2.2 Geen instemming van DNB vereist in geval van de civielrechtelijke route 121
3.3.2.3 Polishouders hebben niet het recht op te zeggen in geval van de civielrechtelijke route 122
3.3.2.4 Ook al zou de civielrechtelijke route van art. 6:159 BW openstaan voor de levensverzekeraar of natura-uitvaartverzekeraar, dan zou deze daar waarschijnlijk toch niet voor kiezen 125
3.4 Wat gaat er wel mee bij de portefeuilleoverdracht en wat niet? 127
3.4.1 Contractsoverneming impliceert dat de gehele rechtsverhouding overgaat 127
3.4.2 Nevenrechten 128
3.4.3 Verweermiddelen van de polishouder op grond van zijn rechtsverhouding met de verzekeraar 131
3.4.4 Verweermiddelen van de verzekeraar op grond van zijn rechtsverhouding met de polishouder 132
3.4.5 Andere rechtsverhoudingen (zoals herverzekeringsovereenkomsten) en goederen (zoals de beleggingen die tegenover de technische voorzieningen staan) gaan bij de portefeuilleoverdracht niet van rechtswege mee over met de verzekeringsportefeuille 140
3.5 Rechtsverhoudingen tussen levensverzekeraar en polishouder op grond van onrechtmatige daad,
ongerechtvaardigde verrijking en onverschuldigde betaling 142
3.6 Rechten en verplichtingen uit verzekeringen die tot de verzekeringsportefeuille hebben behoord 149
3.7 Gezichtspunten van de schadeverzekeraar bij het kiezen tussen de toezichtrechtelijke route en de civielrechtelijke route 154
3.8 Samenvatting 158

Hoofdstuk 4 De toepassing van de Wft-procedure in het proces van een activa-passiva transactie 163
4.1 Inleiding 163
4.2 Overdracht van een verzekeringsportefeuille door een levensverzekeraar of natura-uitvaartverzekeraar 169
4.2.1 Inleiding 169
4.2.2 Stap A: de ondertekening van een Signing Protocol met daaraan gehecht de uitonderhandelde koopovereenkomst (SIGNING PROTOCOL) 170
4.2.3 Stap B: de ondertekening van de koopovereenkomst met daarin de opschortende voorwaarde van het verkrijgen van de instemming van DNB (SIGNING) 172
4.2.4 Stap C: de overdracht (CLOSING) 173
4.3 Overdracht van een verzekeringsportefeuille door een schadeverzekeraar of herverzekeraar 174
4.4 Bijzonderheden in de activa-passiva overeenkomst 176
4.5 Samenvatting 178

Hoofdstuk 5 Juridische fusie en juridische splitsing 181
5.1 Inleiding 181
5.2 Bepalingen Wft over portefeuilleoverdracht analoog van toepassing in geval van juridische fusie en juridische splitsing van verzekeraars 182
5.3 De procedure van Boek 2 BW voor een juridische fusie 192
5.4 De procedure van Boek 2 BW voor een juridische splitsing 198
5.4.1 Vormen van splitsing 198
5.4.2 Vennootschapsrechtelijke procedure 199
5.5 Samenloop procedure Boek 2 BW en processtappen Wft 200
5.5.1 Publicatie in een landelijk verspreid dagblad op grond van Boek 2 BW en een publicatie in de Staatscourant en (meestal) drie landelijke dagbladen op grond van de Wft 201
5.5.2 Verzettermijn van een maand voor iedere schuldeiser op grond van Boek 2 BW en verzettermijn van (meestal) een maand voor iedere polishouder van een levensverzekeraar of natura-uitvaartverzekeraar op grond van de Wft 203
5.5.3 Stappenplan juridische fusie van twee levensverzekeraars 204
5.5.4 Stappenplan juridische fusie van twee schadeverzekeraars 206
5.6 Het verzetrecht van een schuldeiser op grond van Boek 2 BW in geval van juridische fusie en juridische splitsing 208
5.6.1 Inleiding 208
5.6.2 Schuldeiser in de zin van de verzetregeling op grond van Boek 2 BW in geval van juridische fusie en juridische splitsing 210
5.6.2.1 Algemeen 211
5.6.2.2 Toegepast op verzekeringsovereenkomsten 214
5.6.2.3 Vergelijking van de groep van Wftverzetgerechtigden met de groep van Boek 2 BW verzetgerechtigden; verdere bespreking van art. 3:119 lid 5 Wft 231
5.6.3 Uit Optas/Aegon jurisprudentie lijkt te volgen dat aan overige vereisten voor het slagen van verzet niet kan worden voldaan ten aanzien van verzekeraars 245
5.7 Maatschappijwinstdeling en het toekennen van een gelijkwaardig recht of schadeloosstelling op grond van art. 2:320 BW in geval van een juridische fusie 266
5.7.1 Inleiding 266
5.7.2 Verschillende vormen van winstdeling; verschil tussen maatschappijwinstdeling en overrentedeling 269
5.7.3 Gevolgen voor procedure Boek 2 BW en processtappen Wft 272
5.7.4 Procederen over het gelijkwaardig recht of een toegekende schadeloosstelling 274
5.7.5 Juridische fusie waarbij in geval van maatschappijwinstdeling geen gebruik wordt gemaakt van art. 2:320 BW 285
5.7.6 Het recht van verzet in het geval dat bij een juridische fusie gebruik wordt gemaakt van art. 2:320 BW 287
5.7.7 Conclusie 288
5.8 Hoofdelijke aansprakelijkheid na een juridische splitsing 289
5.9 Besluiten tot juridische fusie of juridische splitsing zonder instemming van DNB 302
5.9.1 Ontbreken van de instemming van DNB leidt niet tot vernietigbaarheid van de fusie of splitsing 302
5.9.2 Is het wenselijk art. 3:115 Wft aan te vullen met een nieuw artikellid, zodat het ontbreken van de instemming van DNB wel leidt tot vernietigbaarheid van de fusie of splitsing? 309
5.10 Samenvatting 311

Hoofdstuk 6 De instemming van DNB met een overdracht en de advertenties 317
6.1 Inleiding 317
6.2 De instemming van DNB 318
6.2.1 Inleiding; beslistermijn; voorschriften en beperkingen 318
6.2.2 Situaties waarin op grond van afdeling 3.5.1A Wft instemming van DNB vereist is 319
6.2.3 Op basis van welke criteria toetst DNB het verzoek om instemming? 327
6.3 Vergelijking met art. 3:95 Wft 331
6.4 Vergelijking met art. 3:96 Wft 336
6.5 Besluit bijzondere prudentiële maatregelen, beleggerscompensatie en depositogarantie Wft (de aanvraag van instemming met een overdracht) 338
6.6 Rechten van polishouders op grond van de Algemene wet bestuursrecht 345
6.6.1 De polishouder is belanghebbende in de zin van art. 1:2 Awb ten aanzien van de instemming van DNB op grond van art. 3:119 lid 4 Wft 345
6.6.2 Gevolgen van herroeping van het door DNB op grond van art. 3:119 lid 4 Wft genomen instemmingsbesluit 353
6.6.2.1 Inleiding 353
6.6.2.2 Geen vernietiging van de juridische fusie (en juridische splitsing) 354
6.6.2.3 Nietigheid van de “gewone” portefeuilleoverdracht 355
6.6.3 Het recht van bezwaar tegen het instemmingsbesluit van DNB op grond van art. 3:119 lid 4 Wft en het recht van beroep bij de bestuursrechter 357
6.6.3.1 Het recht van bezwaar tegen het instemmingsbesluit van DNB 357
6.6.3.2 Het recht van beroep bij de bestuursrechter 359
6.6.3.3 Het vragen van een voorlopige voorziening 361
6.6.4 Relevante termijnen voor het bezwaar en beroep op grond van de Awb 368
6.6.5 Een verzoek aan DNB om het instemmingsbesluit te verstrekken 370
6.6.6 Is de begunstigde derde van de levensverzekering dan óók belanghebbende in de zin van art. 1:2 Awb? 373
6.6.7 Het recht van bezwaar en beroep op grond van de Awb ten aanzien van de instemming van DNB met een overdracht van schadeverzekeringen 377
6.6.8 De toetsing door de bestuursrechter 379
6.6.9 Aandachtspunten voor toekomstige overnameprocessen naar aanleiding van deze Optas/Aegon jurisprudentie 386
6.6.9.1 Bij portefeuilleoverdrachten is het raadzaam dat de datum van de beschikking uit hoofde van art. 3:119 lid 4 Wft door de verzekeraar zo snel mogelijk bekend wordt gemaakt 387
6.6.9.2 Bij portefeuilleoverdrachten moet de datum van de beschikking uit hoofde van art. 3:119 lid 4 Wft vroeger in het proces komen te liggen 387
6.6.9.3 Bij portefeuilleoverdrachten verdient het aanbeveling de “closing” uit te stellen indien bezwaar wordt ingesteld tegen de beschikking uit hoofde van art. 3:119 lid 4 Wft 388
6.6.10 Enkele beschouwingen naar aanleiding van de CBb-uitspraak van 14 december 2021 389
6.7 Advertenties 390
6.7.1 Inleiding 390
6.7.2 Wanneer moet een verzekeraar een advertentie publiceren betreffende de portefeuilleoverdracht? En waar moet hij deze advertentie publiceren? 390
6.7.3 Welke eisen worden er door DNB aan de inhoud van deze advertenties gesteld? 392
6.7.4 Op welke punten wijken de advertenties van de verschillende verzekeraars onderling van elkaar af? 397
6.7.4.1 De omschrijving van de over te dragen portefeuille 397
6.7.4.2 Het eventueel opgenomen zijn van een tekst over een gelijkwaardig recht op grond van art. 2:320 BW in geval van een juridische fusie van levensverzekeraars waarbij sommige polishouders een recht op maatschappijwinstdeling hebben 398
6.7.4.3 Lidmaatschapsrechten van een onderlinge waarborgmaatschappij 401
6.7.4.4 Premierestitutie op grond van art. 3:120 lid 7 Wft na de overdracht van schadeverzekeringen 409
6.7.5 Eventuele gevolgen van recente jurisprudentie voor deze advertenties 410
6.8 De samenwerking van DNB met buitenlandse toezichthouders 413
6.8.1 Inleiding 413
6.8.2 Contact tussen DNB en de toezichthouder van de lidstaat van herkomst van de overnemende onderneming
ten behoeve van een ‘Certifi cate of Solvency’ 415
6.8.3 Gevallen waarin DNB om de instemming van de toezichthouder van een andere lidstaat vraagt 417
6.8.4 Bepalingen van ‘algemeen belang’ 420
6.8.5 Schakelbepaling art. 3:115 Wft 421
6.8.6 Belang van het zorgvuldig aan DNB verstrekken van de voor de uitvoering van art. 3:118 lid 4 Wft vereiste informatie 422
6.9 Rol van de AFM 423
6.10 Empirisch onderzoek naar aantallen portefeuilleoverdrachten 429
6.11 Samenvatting 441

Hoofdstuk 7 De invloed van andere wettelijke regelingen 445
7.1 Inleiding 445
7.2 Boek 7 Titel 10 Afdeling 8 BW (“Rechten van de werknemer bij overgang van een onderneming”) 446
7.3 Art. 37d Wet op de omzetbelasting 1968 463
7.4 De Algemene verordening gegevensbescherming 470
7.4.1 Inleiding 470
7.4.2 Het verstrekken van persoonsgegevens door de overdragende verzekeraar aan een potentiële verkrijger van de verzekeringsportefeuille tijdens het due diligence onderzoek 472
7.4.3 Het verstrekken van persoonsgegevens door de overdragende verzekeraar aan de verkrijgende verzekeraar na de “closing” van de transactie 479
7.4.4 Conclusie 489
7.5 De Wet basisregistratie personen en het Besluit basisregistratie personen 489
7.5.1 Inleiding 489
7.5.2 De administratie van een levensverzekeraar en een natura- uitvaartverzekeraar is niet volledig juist en niet geheel volledig 490
7.5.3 De regels voor levensverzekeraars betreffende de Basisregistratie Personen 494
7.5.4 Conclusie 498
7.6 Art. 7:933 BW en het Besluit elektronische mededelingen in het kader van een verzekeringsovereenkomst 500
7.6.1 Inleiding 500
7.6.2 Regels specifiek voor verzekeraars over de wijze waarop mededelingen kunnen worden gedaan 501
7.6.3 Zijn art. 7:933 lid 1 BW en het Besluit EM 2011 wel of niet van toepassing in het geval van mededelingen in opdracht van DNB op grond van art. 3:119 Wft of art. 3:120 Wft? 502
7.6.4 Verkrijgende verzekeraar kan gebruik maken van instemming met elektronische communicatie verleend aan de overdragende verzekeraar 506
7.6.5 Conclusie 507
7.7 Samenvatting 507

Hoofdstuk 8 Overige onderwerpen 511
8.1 Inleiding 511
8.2 Het wijzigen van polisvoorwaarden 512
8.2.1 Inleiding 512
8.2.2 Het toepassen van een en bloc-clausule om “de weg vrij te maken” voor een overname 513
8.2.2.1 Rechters staan het toepassen van een en bloc-clausule om te korten op rechten van polishouders zelden toe 513
8.2.2.2 De gebeurtenissen bij Yarden 516
8.2.2.3 De gebeurtenissen bij Conservatrix 521
8.2.2.4 Conclusie 527
8.2.3 Polisvoorwaarden wijzigen per het moment van portefeuilleoverdracht lijkt niet mogelijk 529
8.2.4 Het aanpassen van polisvoorwaarden van schadeverzekeringen na de portefeuilleoverdracht 531
8.3 Co-assurantie 537
8.4 Betrokken assurantietussenpersonen 540
8.4.1 Inleiding 540
8.4.2 De samenwerkingsovereenkomst tussen de verzekeraar en de assurantietussenpersoon 541
8.4.3 De opdrachtovereenkomsten tussen de assurantietussenpersoon en zijn cliënten 546
8.5 Betrokken gevolmachtigd agenten 555
8.6 Rechten van polishouders bij onderlinge waarborgmaatschappijen 562
8.6.1 Inleiding 562
8.6.2 Rechten van de polishouder van een onderlinge waarborgmaatschappij in zijn hoedanigheid van verzekeringnemer 564
8.6.3 Rechten van de polishouder van een onderlinge waarborgmaatschappij in zijn hoedanigheid van lid van de onderlinge indien deze haar gehele verzekeringsportefeuille overdraagt aan een andere verzekeraar (“rechten aan de kant van de overdragende verzekeraar”) 564
8.6.4 Rechten van polishouders/leden van een onderlinge waarborgmaatschappij die een juridische fusie aangaat met een andere onderlinge 569
8.6.5 Conclusie 572
8.7 Vergunningen en notifi caties 573
8.7.1 Inleiding 573
8.7.2 Een verzekeringsportefeuille kan alleen worden overgedragen aan een andere verzekeraar 574
8.7.3 Beperkingen in het combineren van vergunningen voor verzekeringsactiviteiten 576
8.7.4 Branches 577
8.7.5 Vergunningen zijn persoonlijk en niet overdraagbaar 578
8.7.6 Verplichtingen van de verkrijgende verzekeraar op grond van art. 2:115 en 2:117 Wft 580
8.8 Collectieve waardeoverdracht op grond van de Pensioenwet 587
8.8.1 Inleiding 587
8.8.2 Collectieve waardeoverdracht op grond van art. 83 Pensioenwet 589
8.8.3 Collectieve waardeoverdracht op grond van art. 84 Pensioenwet 599
8.8.4 Conclusie 607
8.9 De overdracht van een assurantieportefeuille door een assurantietussenpersoon aan een andere assurantietussenpersoon 609
8.10 Samenvatting 615

Hoofdstuk 9 Rechtsvergelijking 619
9.1 Inleiding 619
9.2 Rechten van verzekeringnemers in de regeling voor de overdracht van verzekeringsportefeuilles in België 623
9.2.1 Inleiding 623
9.2.2 De Belgische Wet van 13 maart 2016 op het statuut van en het toezicht op de verzekerings- of herverzekeringsondernemingen 625
9.2.3 De Belgische Wet betreffende de verzekeringen van 4 april 2014 631
9.2.4 De in het kader van mijn onderzoek opvallendste elementen van het Belgische recht 639
9.3 Rechten van polishouders in de regeling voor de overdracht van verzekeringsportefeuilles in het Verenigd Koninkrijk 641
9.3.1 Inleiding 641
9.3.2 Beschrijving van de hoofdlijnen van de procedure en de rechten van polishouders 642
9.3.3 Het versturen van een kennisgeving aan de polishouders van de overdragende en de verkrijgende verzekeraar 646
9.3.4 Samenwerking Prudential Regulation Authority en Financial Conduct Authority 649
9.3.5 De uitspraak in hoger beroep over de portefeuilleoverdracht door Prudential aan Rothesay (2 december 2020) 652
9.3.6 Opmerkingen over de Nederlandse wettelijke regeling voor portefeuilleoverdracht naar aanleiding van de procedure in het Verenigd Koninkrijk 655

Hoofdstuk 10 Beantwoording onderzoeksvraag 661
10.1 Inleiding 661
10.1.1 Stelling 1. De toezichtrechtelijke regeling voor portefeuilleoverdracht is als zodanig nog steeds een nuttige
regeling 665
10.1.2 Stelling 2. De verzetregeling in de Nederlandse toezichtrechtelijke regeling dient behouden te blijven, maar het is wel wenselijk daarin enkele verbeteringen door te voeren om de positie van de polishouder te verbeteren 666
10.1.3 Stelling 3. Het is een goede ontwikkeling dat duidelijk is geworden dat instemmingsbesluiten van DNB getoetst kunnen worden door de bestuursrechter, maar er is nog wel actie nodig om belanghebbenden in de gelegenheid te stellen van hun rechten op grond van de Awb gebruik te maken 668
10.1.4 Stelling 4. Er moet meer duidelijkheid komen over de rollen van DNB en de AFM bij de toepassing van de toezichtrechtelijke route van portefeuilleoverdracht 669
10.2 Beantwoording van het eerste deel van de onderzoeksvraag 669
10.3 Ruimte voor verbetering van de informatievoorziening op grond van art. 3:119 en 3:120 Wft 680
10.3.1 Levensverzekeringen en natura-uitvaartverzekeringen 680
10.3.2 Schadeverzekeringen 689
10.4 Beantwoording van het tweede deel van de onderzoeksvraag (alle aanbevelingen) 691

Bijlage 1 721
Bijlage 2 726

Summary 729
Literatuurlijst 733
Rechtspraakoverzicht 765
Curriculum vitae 773