Waarom dit niet de laatste oorlog is heeft als ondertitel ‘Over de psychologie van internationale conflicten’. In dit boek onderzoekt filosoof, historicus en politiek analist Koert Debeuf waarom de wereld steeds opnieuw wordt geconfronteerd met oorlogen. Hij stelt dat we oorlogen niet alleen moeten begrijpen als gevolg van economische belangen of geopolitieke machtsissues, maar vooral als diepgewortelde psychologische en emotionele reacties van volkeren en leiders.
Het boek verscheen in 2022, na de Russische inval in Oekraïne, waarvan hij de aanloop chronologisch verantwoord schetst. Je zou zelfs kunnen stellen: voorspelde.
relevantie
Sinds in 2023 in het Midden-Oosten de oorlog weer in volle omvang is losgebarsten en in de VS sinds begin 2025 Trump opnieuw aan de macht is, zou dit boek best een vervolg kunnen krijgen. De indeling in twee historische ‘kampen’ die Debeuf presenteert (het Trans-Atlantische en het Euraziatische kamp, met ieder eigen kenmerken) lijkt inmiddels een stuk genuanceerder te zijn geworden. Maar omdat Debeuf zijn betoog met lange historische lijnen opbouwt, is dit boek aan relevantie nog niets kwijtgeraakt, wat mij betreft.
collectieve trauma’s
Debeuf stelt dat veel oorlogen voortkomen uit collectieve trauma’s en vernederingen die niet zijn verwerkt. Hij verwijst bijvoorbeeld naar de val van de Sovjet-Unie, een gebeurtenis die in het Westen werd gevierd als een overwinning van de democratie, maar in Rusland werd ervaren als een nationale vernedering. Deze gekrenkte trots zou later mede de voedingsbodem vormen voor het agressieve buitenlandse beleid van Vladimir Poetin. Debeuf laat zien hoe dergelijke trauma’s – vaak doorgegeven van generatie op generatie – kunnen leiden tot revanchistische gevoelens, nationalisme en uiteindelijk oorlog. Daarmee wijkt Debeuf af van het klassieke idee dat oorlogen voornamelijk voortkomen uit economische motieven, zoals de strijd om grondstoffen of markten. Leiders en volkeren reageren vaak niet rationeel, maar emotioneel op bedreigingen of vernederingen, wat het risico op oorlog vergroot.
kwetsbare regio’s
Hij bespreekt een aantal hedendaagse en mogelijk aanstaande brandhaarden. Bijvoorbeeld Taiwan, waar China steeds agressiever optreedt tegenover het onafhankelijkheidsstreven. Ook noemt hij Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en de Balkan als kwetsbare regio’s, waar spanningen snel kunnen escaleren. Opvallend is zijn waarschuwing voor de Verenigde Staten, waar volgens hem de politieke polarisatie en sociale spanningen zo ernstig zijn geworden dat intern geweld niet is uitgesloten.
Samenvattend biedt Debeuf met dit boek een scherpe, maar toegankelijke analyse van het waarom achter oorlog. Door psychologie te combineren met geopolitiek laat hij zien dat vrede geen vanzelfsprekendheid is – maar ook geen illusie hoeft te zijn. Zijn boodschap is duidelijk: zolang we blijven denken dat oorlog iets is dat alleen anderen overkomt, zullen we de volgende oorlog niet zien aankomen. Alleen door begrip, empathie en het serieus nemen van de emoties van anderen kunnen we een stabielere en vreedzamere wereld opbouwen.
Confronterende analyses
Een onmiskenbare kracht van het boek is Debeufs expertise. Hij schrijft vanuit een positie van kennis, verworven door directe ervaring, wat zijn analyses gewicht geeft. Zijn historische overzichten zijn vaak verhelderend en plaatsen de huidige crises in een breder perspectief. Het is een moedig boek dat taboes niet schuwt en ongemakkelijke waarheden benoemt over zowel de verantwoordelijkheid van lokale actoren als de rol van westerse machten. Het dwingt de lezer om voorbij de dagelijkse krantenkoppen te kijken en de structurele oorzaken van conflict te erkennen.
De toon van Waarom dit niet de laatste oorlog is kan als behoorlijk pessimistisch, misschien zelfs deterministisch worden ervaren. De titel zelf draagt hier sterk aan bij. Door zo de nadruk te leggen op de onvermijdelijkheid van toekomstige conflicten, kan het een gevoel van machteloosheid opleveren en het zicht op mogelijke oplossingsrichtingen of verzachtende strategieën vertroebelen.
concrete uitnodiging
Debeuf roept op tot empathie en begrip. Niet alleen als academisch punt, maar ook als concrete uitnodiging voor verandering in de manier waarop we diplomatie bedrijven. Het erkennen van emotionele kwetsbaarheden en het serieus nemen van de angsten van anderen zou een basis kunnen vormen voor een nieuw soort internationale samenwerking, een die verder gaat dan economische belangen en geopolitieke strategieën.
Hoewel de uitdagingen enorm lijken, biedt dit perspectief ook een sprankje hoop: als we de moed hebben om niet alleen de symptomen maar ook de oorzaken van conflict te adresseren, ligt een vreedzamere wereld misschien toch binnen handbereik.
Een mooie gedachte, maar wat er nu allemaal aan de hand is in de wereld, laat wat mij betreft wel goed zien dat dat nog lang niet eenvoudig is.
Over Charles Engelen
Drs. Charles Engelen CMC faciliteert veranderprocessen op individu-, team- en organisatieniveau rond vraagstukken op het gebied van structuur, besturing en cultuur van professioneel werk, samenwerking in (management-)teams, conflicten en vertrouwenscrises, leren en ontwikkelen, persoonlijke professionele groei.