Uitschot in uniform

De Weerbaarheidsafdeling (WA) van de NSB wordt in de geschiedschrijving tot nu toe gereduceerd tot een onvermijdelijk bijverschijnsel. In werkelijkheid was de WA een van de meest geduchte organisaties van politieke straatvechters in de vaderlandse geschiedenis.

Geweldpleging en paramilitaire formaties zijn wezenlijke kenmerken van het fascisme als politieke stroming. Van zulke formaties vormde de WA de voornaamste Nederlandse variant. Tot dusver toont de geschiedschrijving hiervoor weinig interesse. Dit boek voorziet in dat hiaat. Het biedt geen organisatieschema’s en regionale overzichten, ook geen gedetailleerde bevelsstructuren en rangen. Het schetst wel wie de WA’ers waren, wat ze wilden en hoe ze dat dachten te bereiken. Wat hun instructies en taken waren, hoe consciëntieus ze die uitvoerden en welke resultaten ze uiteindelijk boekten. En welke reacties ze ontlokten aan autoriteiten, publiek én het eigen leiderschap, dat ze vaak negeerden.

Het was de WA waardoor de NSB al begin jaren dertig een slechte pers kreeg. Het was de WA die de wens van de regering acuut maakte om de veelbesproken maar weinig begrepen Wet op de weerkorpsen in te voeren. Het was de WA die begin 1941 het idee kreeg om op straat het resterende gezag van de Nederlandse overheid uit te dagen en die daarmee een onvoorziene tegenstand losmaakte.

Gertjan Broek (1960) is historicus en onderzoeker. Hij promoveerde in 2014 aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Weerkorpsen. Extreemrechtse strijdgroepen in Amsterdam, 1923-1942.